Tatuaż powstaje na skutek wprowadzenia do skóry barwnika, który nie znika pod wpływem mycia czy naturalnego złuszczania naskórka. Pozostaje widoczny jako wzór, zarys, napis lub wypełnienie.
W większości przypadków tatuaże są ozdobą lub oznaczeniem ciała, a intencją ich właścicieli jest trwałość barw i kształtów. Nierzadko tatuaże bywają dziełami sztuki. Zawsze jednak ich celem jest podkreślenie indywidualnej tożsamości.
Jednym z rodzajów tatuaży jest makijaż permanentny. Mamy też grupę tatuaży powypadkowych, kiedy niechciany barwnik lub zanieczyszczenia wgojone w ranę, pozostają trwale widoczne. Część posiadaczy tatuaży chce je usunąć. Przyczyny są różne: zmiana poglądów i gustów, nieakceptowanie tatuażu przez środowisko, pracodawcę czy partnera lub też chęć zamiany starego na nowy. Najczęściej osoby chcące pozbyć się tatuażu są silnie zmotywowane, czasem wręcz zdesperowane. Jako główny cel stawiają usunięcie tatuażu szybko i całkowicie, bez względu na konsekwencje. Rolą lekarza jest nie tylko skuteczne usunięcie niechcianego tatuażu, ale również zadbanie o bezpieczeństwo zabiegu i ostateczny efekt estetyczny.
Najszybciej nie znaczy najlepiej
Przed decyzją o usunięciu tatuażu warto zapoznać się z różnymi sposobami oraz możliwymi efektami i powikłaniami. Naturalnym odruchem przy usuwaniu plamy jest próba jej starcia lub wywabienia. Dermabrazja mechaniczna może mieć zastosowanie przy bardzo płytko położonym barwniku, który i tak uległby samoistnemu złuszczeniu, jak to ma miejsce przy rysunkach henną. Dermabrazja przekraczająca warstwę brodawkowatą skóry powoduje szpecące blizny zanikowe lub przerostowe keloidy.
Podobne powikłania towarzyszą próbom chemicznego wytrawiania barwnika za pomocą głębokich peelingów kwasami. Wypalanie gorącymi przedmiotami, jak i elektroliza, są źródłem blizn oparzeniowych. Wymrażanie ciekłym azotem również nie ma zastosowania w przypadku tatuaży. Wycinanie chirurgiczne, z pierwotnym zeszyciem rany „brzeg do brzegu”, jest możliwe jedynie przy małych tatuażach i dostatecznej ilości luźnej skóry. Przeszczepy skóry dają efekt nieestetycznej blizny w miejscu tatuażu i miejscu skąd został pobrany przeszczep.
Laser może wszystko?
Hasło LASER kojarzy się nam z mocą, precyzją i nieograniczonymi możliwościami. Niestety, nie zawsze tak jest. Usuwanie tatuaży jest szczególnie trudne, podobnie jak usuwanie blizn. Czasami nawet trudniejsze.
Laser dwutlenko-węglowy CO2 emituje wiązkę światła o długości fali 10.600 nm. Jej zetknięcie ze skórą powoduje efekt waporyzacji, czyli odparowania tkanki. Laser CO2 nie usuwa samego barwnika, lecz skórę razem z barwnikiem, co ma istotny wpływ na gojenie i ostateczny efekt estetyczny. Zawsze efektem takiego postępowania jest blizna. W zależności od okolicy i głębokości tatuażu – zanikowa lub przerostowa. Do reguły należą hipopigmentacje (odbarwienia skóry). Blizny zachowują zarys tatuażu – są jakby jego negatywem lub odbiciem, co w przypadku charakterystycznych kształtów lub napisów nie jest akceptowane przez pacjenta. Dlatego w takich przypadkach, za zgodą pacjenta, pole zabiegowe można poszerzyć o fragmenty nie zawierające pigmentu. Uzyskuje się w ten sposób nieregularne blizny, nie wskazujące na wcześniejszy kształt tatuażu. Dobre efekty uzyskuje się w przypadku głębokich punktowych tatuaży (kropki).
Fakt, że laserem CO2 można usunąć prawie każdą tkankę, nie oznacza, że należy to robić. Powinien on być stosowany do usuwania tatuaży w ostateczności. Jeżeli nie ma możliwości użycia innej metody pacjent powinien być uprzedzony o wszystkich konsekwencjach odparowania laserem. Wskazane jest wykonanie próby (odparowania części tatuażu), aby świadoma zgoda pacjenta opierała się na rzeczywistych wynikach testu.
Lasery barwnikowe i IPL
Skutkiem radykalnych metod usuwania tatuaży, wraz ze skórą, jest brak szans na uzyskanie dobrego efektu estetycznego. Rozwój techniki laserowej umożliwił jednak zastosowanie selektywnej fototermolizy do wybiórczego niszczenia barwnika, z minimalnym uszkodzeniem skóry. W ubiegłym stuleciu próbowano, z miernym skutkiem, używać do usuwania tatuaży lasery barwnikowe i intensywne źródła światła IPL. Uzyskiwane efekty polegały na stopniowym rozjaśnianiu tatuażu, jednak zarówno głębokość penetracji, jak i selektywność, były zbyt małe w porównaniu z oparzeniowymi efektami ubocznymi.
Lasery pulsacyjne Q-swich
Jednym z istotnych czynników wpływających na efektywność i skutki uboczne działania laserów na tkanki jest czas trwania impulsu. Już w 1965 roku stwierdzono, że rubinowy laser Q-switch, o nanosekundowym impulsie, nie powoduje martwicy oparzeniowej. Nie uzyskano jednak wówczas eliminacji barwnika. Dalsze prace doprowadziły do rozwoju tej techniki. Odpowiednio dobierając długość fali, gęstość energii i czas trwania impulsu uzyskano defragmentację cząstek barwnika, co umożliwiło ich usuniecie przez makrofagi.
Obecnie laser rubinowy Q-switch oraz lasery Nd: Yag Q-switch, są najpopularniejszymi urządzeniami do laserowego usuwania tatuaży. Podobnie działa laser aleksandrytowy Q-switch. Laser rubinowy Q-switch Sinon operuje falą o długości 694 nm w zakresie impulsów 40-80 ns. Usuwanie dużych tatuaży jest stosunkowo szybkie i równomierne. Duża średnica wiązki zwiększa również głębokość penetracji. Lasery rubinowe znakomicie usuwają tatuaże czarne i granatowe, słabiej zielone, nie usuwają koloru żółtego i czerwonego.
W czasie zabiegu odczuwane jest punktowe pieczenie, niemniej zabiegi są dobrze tolerowane przez pacjentów. Można zastosować znieczulenie miejscowe w bardziej wrażliwych okolicach. Blednięcie tatuażu trwa kilka tygodni, dlatego kolejne sesje wykonywane są w odstępach 4-8 tygodniowych. Zwiększenie odstępów miedzy zabiegami nie powoduje zmniejszenia skuteczności. Statystycznie tatuaże czarne i granatowe usuwane są w 5-10 sesjach, w zależności od gęstości i głębokości barwnika. Zdarzają się jednak przypadki wymagające większej liczby sesji.
Zaskakujące jest to, iż lepsze wyniki osiągane są w przypadku tatuaży nieprofesjonalnych. Tatuaże amatorskie, choć zawierają tusz położony nawet bardzo głęboko i nierównomiernie, znikają już po kilku sesjach.
Pomocne w niwelowaniu śladów po usunięciu tatuażu (zarówno pigmentacyjnych, jak i strukturalnych) stały się ostatnio zabiegi ablacyjnymi laserami frakcyjnymi.
Laser Nd: Yag Q-swich operuje falą 1064 nm. Zastosowanie kryształu podwajającego częstotliwość umożliwia uzyskanie drugiej harmonicznej częstotliwości 532 nm, przy której usuwany jest barwnik czerwony. Laser Nd: Yag początkowo łatwo rozjaśnia ciemne tatuaże, natomiast zdarza się, że dalsze usuwanie ulega zahamowaniu i nie uzyskuje się całkowitego zniknięcia barwnika.
Dotychczas przeprowadzono wiele prac porównawczych dotyczących skuteczności i efektów ubocznych przy stosowaniu poszczególnych laserów Q-switch. Nie można dać jednoznacznej odpowiedzi, który laser jest najlepszy. Wydaje się, że rubinowy Q-switch ma przewagę w usuwaniu dużych i ciemnych tatuaży, a Nd: Yag 532nm jest skuteczny przy tatuażach czerwonych. Poza tym wiele zależy od doświadczenia lekarza, techniki zabiegu i oczekiwań pacjenta.
Nieudany makijaż permanentny?
Makijaż permanentny najczęściej dotyczy poprawy zarysu brwi i warg, a także brzegów rzęskowych powiek. Tego typu tatuaże kosmetyczne, mimo, iż wykonywane w profesjonalnych zakładach kosmetycznych, nie zawsze spełniają oczekiwania klientek. Początkowo akceptowany makijaż może zmienić kolor lub po prostu przestać się podobać. Zdarza się też, że makijaż czasowy (oparty głównie na hennie) staje się makijażem permanentnym i nie znika po przewidzianym czasie.
Na brwiach i powiekach najczęściej używany jest barwnik czarny i granatowy. Z powodzeniem tatuaże te można rozjaśniać lub całkowicie usuwać za pomocą laserów Q-switch. Zarys warg podkreślany jest kolorami od czerwieni do brązu. Ten rodzaj makijażu permanentnego jest trudny do korekcji laserowej. Ze względu na częstość powstawania ciemnych przebarwień należy zachować tu szczególną ostrożność. Pozostawienie trwałych blizn w tej okolicy bywa gorsze niż sam makijaż.
Tatuaże brzegów rzęskowych nie nadają się do usunięcia laserem Q-switch. Przy odpowiednio dużym doświadczeniu można je zniwelować zabiegami etapowego odparowania ultrapulsowym laserem chirurgicznym CO2. Wymaga to jednak precyzji i może być wykonywane jedynie w wyspecjalizowanych ośrodkach.
A tatuaże wypadkowe?
O tatuażu wypadkowym możemy mówić, jeżeli w skutek urazu w skórze znajdą się barwne zanieczyszczenia. Okoliczności wypadku mogą być różne – najczęstsze to otarcia, nacięcia i nakłucia skóry z wtórną kontaminacją, wybuchy z użyciem prochu strzelniczego lub eksplozje gazów. Spotykane też są złogi barwnika wokół ciał obcych na skutek reakcji utleniania metali – najczęściej wokół kolczyków. Drobinki o wymiarach 1-10 µm zachowują się jak cząstki tuszu czy pigmentu używanego do tatuowania. Tego typu barwnik udaje się skutecznie usuwać używając laserów Q-switch.
Niestety, tatuaże pourazowe zawierają zwykle większe elementy, odpryski, ziarna i cząstki materiałów. Wówczas rozważyć należy usuwanie chirurgiczne tradycyjne lub z użyciem ultrapulsacyjnego lasera CO2.
Podsumowanie
W obliczu narastającej mody na trwałe ozdabianie ciała trudno apelować o rozsądek przy podejmowaniu decyzji o wykonaniu tatuażu. Najczęściej są one wynikiem sytuacji silnie emocjonalnych. Tzw. błędy młodości, tatuaże sytuacyjne (wakacje, izolacja, subkultury, stany ograniczonej świadomości) bywają potem uciążliwą, skrywaną pamiątką. Na szczęście postęp medycyny ułatwia podjęcie wyważonej decyzji o sposobie usunięcia tatuażu.
Lasery Q-switch stanowią obecnie złoty standard w usuwaniu tatuaży. Jednak dzięki rozwojowi techniki laserowej pojawiły się ostatnio lasery o impulsach piko sekundowych, dedykowane do usuwania tatuaży, redukcji blizn i eliminacji przebarwień. Opisy ich działania brzmią obiecująco, szczególnie w zakresie zmniejszenia bolesności zabiegów, możliwości likwidowania opornych tatuaży (starych, wielokolorowych), zmniejszenia śladów po ich usuwaniu i ograniczeniu zaleceń rekonwalescencyjnych.
Od doświadczenia lekarza zależy prawidłowy dobór lasera, ustawienie parametrów i technika zabiegu. Różnorodność barwników, zmienna głębokość i intensywność tatuażu oraz właściwości skóry, w szczególności jej zdolność do gojenia, powodują, że ostateczne wyniki są trudne do przewidzenia. Dlatego przyrzeczenie całkowitego usunięcia tatuażu powinno być składane ostrożnie. Nasuwa się tu, mimo wszystko, uwaga o zdroworozsądkowym podejściu do trwałego zdobienia ciała. Warto pamiętać, że to co wygląda atrakcyjnie na młodej skórze, za kilkanaście lat może nie być powodem do dumy.
Źródło: UiM (15)
Dr n. med. Paweł Kołtowski
chirurg z ponad 30. letnim doświadczeniem,
twórca pierwszego w Polsce
Centrum Terapii Laserowej we Wrocławiu,
pionier laserowej medycyny estetycznej
i dermatochirurgii laserowej.
