Lek. med. Anna Bonder-Nowicka

Wazektomia to metoda antykoncepcji dla mężczyzn po raz pierwszy opisana w 1827 roku przez sir Ashleya Coopera. Początkowo wykorzystywana głównie w działaniach eugenicznych, z czasem zyskała szybko rosnącą popularność jako bezpieczna i skuteczna metoda antykoncepcji. Obecnie na całym świecie wykonuje się ją powszechnie (przykładowo: 600 tys. rocznie w USA i 7 mln w Chinach).
Zabieg trwa krótko, nie niesie ze sobą istotnego ryzyka komplikacji okołozabiegowych ani odległych, nie powoduje trwałych skutków zdrowotnych i nie wpływa na funkcjonowanie mężczyzny który mu się poddał. Koszt jest jednorazowy, a skutek trwały. Trudno się więc dziwić, że ilość zabiegów wykonywanych na całym świecie szybko rośnie.

Wazektomia w ambulatorium

Sama procedura wykonywana jest ambulatoryjnie. Zaczyna się od zebrania przez lekarza dokładnego wywiadu, oszacowania czynników ryzyka, dokładnego przedstawienia informacji o samym zabiegu oraz postępowaniu po opuszczeniu gabinetu urologa.
Zazwyczaj stosuje się znieczulenie miejscowe – poprzez blokadę gałązek nerwowych zaopatrujących mosznę i dodatkowo w miejscu planowanego rozwarstwienia skóry. Takie znieczulenie zapewnia pacjentowi komfort i brak bólu, pomimo iż czuje on dotyk i manipulacje na skórze.
Koszt zabiegu wazektomii (wraz z konsultacją) to około 2000 złotych.

Wazektomia - zabieg bez skalpela

Tradycyjna wazektomia polegała na wykonaniu dwóch (lub jednego, pośrodkowego) nacięć na skórze moszny, które pozwalały na wyizolowanie nasieniowodu i wycięcie znacznego jego fragmentu oraz szczelnie zamknięcie jego końców. Obecnie jednak wykonuje się wazektomię bez użycia skalpela – skóra moszny jest tylko rozwarstwiana ponad unieruchomionym nasieniowodem, co pozwala na wydobycie go przy minimalnym krwawieniu. Następnie fragmenty przeciętego nasieniowodu są koagulowane i rozdzielane tkankami, tak żeby zminimalizować ryzyko ich wtórnej, niezamierzonej rekanalizacji.
Takie podejście umożliwia zarówno wysoką skuteczność, jak i możliwość odwrócenia skutków zabiegu (tj. ponownego zszycia nasieniowodu) w przypadku zmiany decyzji lub innych okoliczności.

Wazektomia - po zabiegu

Po zabiegu pacjent jest proszony o zachowanie wstrzemięźliwości płciowej (w tym również masturbacji) przez 7-10 dni. Niezachowanie odpowiedniego okresu gojenia może skutkować powstaniem krwiaków operowanej okolicy.
Zabieg relatywnie często powoduje wystąpienie obrzęku moszny, ale leczenie zachowawcze (odpoczynek, chłodne okłady, ciasna bielizna) pozwala szybko opanować ten objaw. Pacjent powinien być wyczulony na wczesne rozpoznanie objawów infekcji miejscowej – takich jak bolesny, pulsujący obrzęk, gorączka z dreszczami, ból i wyciek ropny z okolicy operowanej. W przypadku ich wystąpienia – a zdarza się to bardzo rzadko, poniżej 1% zabiegów – konieczne jest pilne i intensywne leczenie, również operacyjne.
Zdecydowana większość pacjentów już następnego dnia wraca do aktywności zawodowej, a przed upływem tygodnia wszystkie ślady po procedurze są już wygojone.

Wazektomia - efekt

Wazektomia nie jest zabiegiem o natychmiastowej skuteczności. Choć po zabiegu nie jest możliwe przedostanie się nowo wytworzonych plemników do nasieniowodów, to w drogach wyprowadzających nasienie wciąż utrzymują się wytworzone wcześniej, żywe plemniki. Oznacza to konieczność stosowania innych form antykoncepcji aż do uzyskania dwukrotnie ujemnego wyniku badania nasienia (<100 000 nieruchomych plemników i brak ruchomych form).
Czas potrzebny na wydalenie zalegających plemników może być różny – zazwyczaj przyjmuje się okres min. 8 tygodni i / lub 20 ejakulacji przed pierwszym badaniem kontrolnym. Jednak u 20% pacjentów po takim czasie wciąż możliwe jest utrzymywanie się żywych plemników, dlatego nie wolno zakładać, że doszło do ubezpłodnienia i odstawiać inną antykoncepcję bez potwierdzenia badaniami.

Skuteczność wazektomii

Odległe, negatywne konsekwencje zabiegu zdarzają się bardzo rzadko i obejmują wytworzenie się niewielkiego ziarniniaka (spowodowanego wyciekaniem plemników z przeciętego nasieniowodu, który może powodować niewielki dyskomfort, ale zazwyczaj nie wymaga leczenia i znika samoistnie) oraz przewlekłego bólu moszny o niewielkim nasileniu. Ból ten reaguje na łagodne leki przeciwbólowe i przeciwobrzękowe, a jego przyczyna nie jest jasna.
Wtórne, odroczone w czasie, spontaniczne zespolenie się nasieniowodów to powikłanie niezwykle rzadkie (<1%), co sprawia że wazektomia ma ponad 99% skuteczność.
Wieloletnie badania jednoznacznie wykluczyły podejrzewany kiedyś związek wazektomii z częstszym występowaniem raka prostaty, raka jąder lub chorób serca.

Czy można odwrócić skutki wazektomii?

W przypadku zmiany decyzji lub okoliczności życiowych (takich jak na przykład nowy związek z partnerką planującą dzieci), możliwe jest przywrócenie drożności nasieniowodów poprzez operację mikrochirurgiczną. Wiąże się ona z koniecznością zastosowania znieczulenia ogólnego i rozpreparowania moszny na większym niż przy pierwotnym zabiegu obszarze. I choć ośrodki w Polsce mogą pochwalić się oszałamiającą skutecznością rzędu 80% (odwroceniewazektomii.pl), to konieczne jest uprzedzenie pacjenta, że wazektomia dla co piątego pacjenta jest metodą nieodwracalną. W takim przypadku konieczne jest zastosowanie metod wspomaganego rozrodu, takich jak pobranie plemników bezpośrednio z jądra i/lub najądrza do użycia w procedurze in vitro.

Wazektomia – brak stresu

Po zabiegu, po uzyskaniu dwukrotnie ujemnego wyniku w badaniu nasienia, pacjent może zaprzestać stosowania antykoncepcji. Jego libido, łatwość w uzyskiwaniu erekcji, przebieg i czas trwania stosunku nie ulegają zmianie. Objętość (z jądra pochodzi tylko 2% objętości nasienia), kolor, zapach nasienia, są takie same jak przed zabiegiem. Jedyna różnica to brak stresu związanego ze skutecznością antykoncepcji i zniknięcie lęku przed niechcianą ciążą – a to poprawia zdecydowanie relacje w związku, spontaniczność i jakość współżycia.

Źródło: UiM 25

Lek. med. Anna Bonder-Nowicka - absolwentka AM w Warszawie, specjalista urologii, ukończyła też studia podyplomowe w zakresie seksuologii klinicznej. Członek Polskiego Towarzystwa Urologicznego i European Association of Urology.